Z cyklu "Szlakiem runa leśnego" - Czarny Bez

Stobrawski Zielony Szlak zaprasza na czarny bez!

Czarny bez (łac. Sambucus nigra) jest krzewem osiągającym nawet 10 metrów wysokości. Niekiedy przybiera rozmiar niedużego drzewa. Jego kwiaty są białe lub kremowe. Owoce tego krzewu są ciemnofioletowe, błyszczące i mięsiste, osiągają wielkość od 6 do 8 milimetrów. Czarny bez często jest rozsiewany przez posilające się jego owocami ptactwo. Możemy go spotkać na skrajach lasów, w parkach, wąwozach i przydrożach. Jest także uprawiany w celach spożywczych.

Od wieków czarny bez jest wykorzystywany w medycynie ludowej, dlatego też często jest określany mianem bzu lekarskiego, bzowiny, bzu białego, bzu aptecznego. Bez czarny i jego kwiaty mają charakterystyczny przyjemny zapach. W okresie letnim (sierpień, wrzesień) dojrzewają owoce - jagody, które przybierają fioletowo-czarną barwę i mają słodki smak. Surowcem leczniczym bzu czarnego są kwiaty oraz owoce. Zbioru kwiatów należy dokonywać wczesnym rankiem. Około 80% kwiatów w baldachach powinno być rozwinięte. Zebrane kwiatostany należy suszyć w cieniu na wolnym powietrzu lub w suszarkach w temperaturze 45ºC. Prawidłowo wysuszone kwiatostany bzu czarnego mają barwę żółtawo-białawą. Zbiór owoców bzu czarnego przeprowadza się, gdy są one dojrzałe, mają barwę fioletowo-czarną. Owoce początkowo suszy się w temperaturze 30ºC, a następnie dosusza w 60ºC. Prawidłowo wysuszone owoce bzu czarnego mają kwaśny smak i nie pachną. W lecznictwie stosuje się także korę bzu czarnego, którą zdejmuje się z 2-3-letnich drzew jesienią. Korę należy suszyć w przewiewnych i zacienionych miejscach lub w temperaturze do 100ºC.

Bez czarny znany był ze swoich właściwości leczniczych już w starożytności, już wtedy uważano go za drzewo życia. Znane jest powiedzenie: "kto będąc chory, każdego dnia będzie ucinał sobie drzemkę w cieniu bzu, ten powróci do zdrowia”. W XXI wieku bez również ma szerokie zastosowanie w medycynie. W lecznictwie stosowane są kwiaty bzu czarnego, owoce bzu czarnego, liście bzu czarnego, nasiona bzu czarnego, kora bzu czarnego, a nawet korzenie bzu czarnego. Największe znaczenie mają kwiaty i owoce, gdyż są bogate we flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, olejki eteryczne, a także karotenoidy, witaminę A, witaminę B1, witaminę B6, witaminę C oraz sole mineralne. Napar z kwiatów bzu lub syrop z kwiatów bzu zalecany jest w przeziębieniach, gdyż wykazuje działanie napotne oraz łagodzi katar i kaszel, a także wzmacnia ściany naczyń krwionośnych. Kwiaty bzu wykazują również działanie moczopędne, dlatego zalecane są w nadciśnieniu tętniczym, obrzękach, stanach zatrzymania wody w organizmie. Pektyny obecne w owocach działają przeczyszczająco oraz przeciwbólowe, stosowane są w bolesnym miesiączkowaniu, leczeniu migreny. Owoce bzu i napary z kory wykorzystywane są także w przemyśle kosmetycznym. Służą do przemywania skóry z wysypką na ciele i owrzodzeniami. Sok z owoców bzu czarnego w przemyśle spożywczym stosowany jest jako naturalny barwnik oraz służy do aromatyzowania produktów spożywczych. Napary z suszonych lub napary świeżych liści bzu czarnego w postaci oprysków stosowane są do zwalczania szkodników roślinnych, takich jak mszyce, bielinek kapustnik, rolnice.